One Question Quiz
The Vodafone rōpū arrive at Ōrākei Marae (Photographs: Zico O’Neill-Rutene)
The Vodafone rōpū arrive at Ōrākei Marae (Photographs: Zico O’Neill-Rutene)

PartnersSeptember 14, 2021

Ngā pānga ki te ao pakihi i Aotearoa i te aronui ki te ao Māori

The Vodafone rōpū arrive at Ōrākei Marae (Photographs: Zico O’Neill-Rutene)
The Vodafone rōpū arrive at Ōrākei Marae (Photographs: Zico O’Neill-Rutene)

I Ōrākei Marae, e whakaako ana ngā kaiako o Te Kaa i ētahi rōpū nō ētahi kamupene huri noa i Aotearoa me pēhea e whai māramatanga ai, e whai hononga anō ai ki te ahurea Māori i runga hoki i te ngākau pai.

Read the English language version of this story here.

He rau kōrero mō te hītori matatini o Aotearoa e puritia ana i te whenua rongonui o Takaparawhau. He poto noa te hīkoi ki Ōrākei Marae i te pito whenua i nōhia mautohetia ai a Takaparawhau e ngā uri Māori, ko tō rātou mana ki te whenua te take, i te tohe i roa ake i te 500 rā e haere ana, i tōna whā tekau tau ki muri. I te marae, i tētahi rangi paki i te Ākuhata, kua huihui tētahi rōpū ki te ako mō te hiranga nui o ēnei tū kōrero ki ō rātou tuakiri hei uri o Aotearoa, ki tētahi hōtaka i whakaritea ai e tētahi wahine i whānau atu ki taua noho whenua.

I te hiku o ngā rangi kōpeke o te hōtoke, kākahuria ana te manuhiri ki ngā kahu matatengi i te ata, tōmua i te kārohirohi o te rā ki ngā wai o te Waitematā. Ka tae ki te wā e tīmata ai te pōwhiri, ko ngā koti kua whakairia ki ngā ringa, kua whakahokia rānei ki ngā waka.

I te tomokanga ki te marae ātea, ka tū te mātenga o te toa, ka tīmata i a ia te wero.

Vodafone CEO Jason Paris accepts the taki laid by Malcolm Kerehoma (Photography: Zico O’Neill-Rutene)

Tū tauaro ana ki a ia ko te Tumu Whakarae o Vodafone, ko Jason Paris (Ngāi Tahu), e whakatika ana ki te tiki ake i te taki i Ōrākei Marae, nōna e ārahi ana i tana kāhui māngai o Vodafone ki te pōwhiri nei. Ki ētahi, he wheako hōu tēnei, otirā, he wheako e manawarau ai rātou. Koinei te otinga o tētahi wānanga e rima rā te roa, kua tapaina ko Te Kaa – Igniting your Māori Cultural Competency. I tū te wānanga nei i ngā marama e rima kua hori, otirā, e arahina ana e Maurea Consulting, he whakahaere i tīmataria e Precious Clark (Ngāti Whātua, Waikato, Te Uri o Hau, Ngāti Hē, Ngāti Pāoa, Pākehā). He hōtaka tēnei mā ngā whakahaere o te motu, otirā, kua whakaritea hei kaupapa ārahi i te tangata kia whai māramatanga ai, kia whai hononga anō ai ki te ahurea Māori i runga i te ngākau pai. Ka pēnei mā te ako mō ngā tikanga Māori, mō te reo Māori, mō te hītori matarau anō o te Māori ki Aotearoa – otirā, ka ākina ngā whakahaere ka whai wāhi atu, kia whakaarohia te ahurea Māori nō rātou e whiriwhiri ana i ngā whakatau ā-pakihi.  

“Kua whakaritea a Te Kaa e whai wāhi ai te tangata ki te ao Māori, otirā, e piki ai te māramatanga ki tēnei ao, kia kawea ai ki te ngākau, ki te hinengaro, ki te puku anō o te tangata. Ki a au, ka kawea ana te mātauranga ki tō puku, ka whai wāhi motuhake hoki ki a koe, ki ō whiriwhiringa whakatau anō,” ko tā Precious.

Nō Precious e noho ana, e mahi ana anō i tāwāhi, ka mārama ia ki te arokore o te nuinga i Aotearoa ki tōna ahurea.

“I haere au ki Rānana, ā, aronuitia ana taku ahurea e te ao, heoi, hoki mai ana ki Aotearoa, kīhai i pērā i te kāinga nei. I kite ake au, huri noa i te ao, i aronuitia te ahurea Māori. Ki te aronuitia tētahi mea e koe, kāhore koe e kaha ki te turaki iho. Nā reira, i taku hokinga mai ki te kāinga, i hiahia au ki te whai wāhi ki ngā whanaketanga e whakanuia ai te ahurea Māori.”

Nā, i tana hokinga mai ki Aotearoa, ka whai pau te kaha a Precious kia whakatairangahia ai ngā ātaahuatanga o te ao Māori ki ngā tāngata kei konei kē e noho ana. E whakapono ana ia ka huakina tētahi ao hōu ki te whakaae te tangata ki te ako e pā ana ki tā te iwi taketake noho ki tēnei ao, ka mutu, e nui haere ana ngā uri o Aotearoa e pīkau ana i tēnei utanga.

“E whai nei ngā uri o Aotearoa kia hōhonu ake tā rātou whakaahua i ō rātou tuakiri, ā, kei te ahurea Māori te ara e taea ai. Mā te pepeha e taea ai e te tangata tōna tuakiri motuhake me ōna anō wheako ā-rongo hei uri o Aotearoa, te whakaatu ake. Nā reira ka kite ake au i te whanaketanga o te māramatanga, o tā te tangata aro anō ki te ahurea Māori.”

Precious Clark and Vodafone’s Tom Thursby share a hongi (Photography: Zico O’Neill-Rutene)

Mangu pai ana ngā akoranga reo Māori i ngā kura tuarua me ngā whare wānanga i ngā ākonga nui katoa i ngā tau tata nei. He hua tēnei nō ngā whakapaunga kaha kia nui ake ai te hunga kōrero Māori, a ngā whakahaere pēnei me Te Rangaihi Reo Māori, otirā, rātou e whai ana kia tutuki te whāinga kia kotahi miriona te nui o te hunga kōrero Māori hei te tau 2040. 

Hanga pēnei anō ana te whāinga o Te Kaa: e whai nei rātou kia 10,000 ngā tāngata ka puta ngā ihu i tā rātou wānanga ahurea Māori, me te aha, kua oti kē tā rātou ārahi i ētahi kāhui nō ētahi o ngā kamupene nui katoa o Aotearoa ki tēnei hōtaka.

E rima ngā wāhanga o te wānanga nei, kotahi hoki te rā e whakaakona ai ia wāhanga. I te nuinga o te wā ka whakahaerehia ēnei wāhi wānanga ki te whare mahi ake o te kamupene i mua atu i te wānanga whakakapi ka tū ki Ōrākei Marae. He nui ngā rōpū ka whai wāhi ki tēnei kaupapa ka ohorere i te rā ka pau i ngā akoranga mō Te Tiriti o Waitangi.

“Ko ngā uri o Aotearoa, ahakoa Māori mai, Pākehā mai, Āhia mai, katoa, katoa e kimi nei i tētahi tūrangawaewae mō rātou. Ka kite ake rātou, i matakitea ai tō rātou taenga mai e te Tiriti, me te aha, mā konei hoki rātou e whai tūrangawaewae ai,” ko tā Precious.

Tōpū mai ana ki te rōpū nō Vodafone Aotearoa kua hui mai i tēnei rā ko ētahi o ngā rangatira o te kamupene, tae atu ki te Tumu Whakarae, ki a Jason Paris, rātou ko te tumu o te whatunga whai wāhi ā-pūrere kawekawe, ko Thaigan Govender, ko te tumu o te ohu Pūmanawa Tangata – wheako tāngata, ko Emma Kelly (Ngāi Tahu, Ngāti Kahungunu). Ko tā Thaigan he whakahaere i ngā mahi waihanga, tautiaki anō i ngā hanganga ā-pūrere kawekawe – pēnei me ngā pourewa waea pūkoro – mō te whatunga a Vodafone. Nā tēnei, he nui ngā wā kua mahi ngātahi tana tīma ki ngā iwi kia wānanga tahitia ai ngā whakamahinga whenua, heoi, nā Te Kaa i miramirahia ai te hiranga nui o tēnei momo wānanga tahi.

“Nā runga i te mōhio e pāpā ana mātou ki ngā taonga, otirā, ki te whakapapa, ki te taiao anō, me mātua wānanga tahi me te tangata whenua,” ko tāna.

Thaigan Govender, Vodafone head of mobile access network shares his mihimihi (Photography: Zico O’Neill-Rutene)

I tupu ake a Thaigan hei uri nō tōna whānau Īnia, ki Āwherika ki te Tonga i te wā o te whakatāuke tangata. Ko tāna, kua mātau ia i āianei nā ki ētahi o ngā ritenga i waenga i te ao i rangona ai e ia i reira, me ngā wheako o te Māori i Aotearoa. Ko ngā kōrero i whakapuakina ki te wānanga e ngā uri mana whenua pēnei i a Precious, tērā i whānau mai i te nōhanga mautohe o Takaparawhau, hei mea whakamārama i ngā taimahatanga pono o te tāmitanga, he mea tauhou katoa ki ētahi mema maha o te rōpū.

“Ko te momo o tā te rangatira Māori ārahi, ko te aro ki ngā taimahatanga kua rangona e te tangata he āhuatanga i tino titia ki taku ngākau,” ko tā Thaigan. “I hōhonu noa atu te ruku i tāku i pōhēhē ai, ā, nā runga i tērā i pupū ake aku kare ā-roto, inā hoki, i rite tonu te tōia atu o taku aro ki te taimahatanga, otirā, ki te oke.”

Nā te wānanga i whai wāhi ai a Emma ki te whai māramatanga ki tōna tūranga i te ao Māori, ā, nā konei hoki i mārama kehokeho ai, ehara i te mea ka taurite te āhua e rangona ai e te katoa i Aotearoa ngā wero o te wā. He wāhi ka taea e tātou katoa e rongoātia ai tērā, ko tā Emma. Nā Te Kaa i mārama ake ai ia ki te wāhi ka taea e ia, hei kaiārahi i tētahi tīma ka whakarite i tētahi ahurea mahi, ehara i te mea e tuwhera noa ana ki te kaimahi Māori, engari kē, e haumaru ake ana mō rātou, ā, he nui ake hoki ngā hua ki a rātou.

“Kei te ohu tāngata ahau, nō reira ki a au, ko tā mātou he tuku kia haere te tangata i tāna anō haere ki te whai mātauranga,” ko tā Emma. “Ko te whai kia whakaritea he taiao i Vodafone e mārama ai mātou ki te hiranga nui o tērā momo haerenga, otirā, ko te tuku kia whai wāhi atu te tangata – ehara noa tēnei i te whakawātea i a rātou, engari kē, ko te tautoko atu hoki i te taha wairua me te taha hinengaro – e rangatira ai tā te tangata takahi i tēnei huarahi.”

Emma Kelly, head of HR people experience (Photography: Zico O’Neill-Rutene)

I ngā rā e rima e noho ai tētahi rōpū ki a Te Kaa, ka whai wāhi rātou ki ētahi akoranga e rima ki te ao Māori, ā, kapia ana i ēnei ko ngā kaupapa pēnei me te Tiriti, otirā, e aro nui ana ki te āhua e whai hua ai rātou i te mātauranga Māori i ā rātou mahi, i ngā rā anō o ō rātou ao. Ko tā te kaiako, kaiwhakahaere hoki o Te Kaa, ko tā Carlin Shaw (Ngāti Toa Rangatira, Ngāti Koata, Ngāti Raukawa, Tainui-ā-Whiro, Te Waiohua, Taranaki, Te Āti Awa, Te Arawa, Ngāti Whakaue) e nui haere ana ngā whakahaere e mātau ake ana ki te wāhi nui o te mātauranga Māori ki tō rātou anō angitutanga.

“Mēnā e pēnei ana te nui o ngā whanaketanga me ngā panonitanga o tētahi kamupene pēnei i a Vodafone, e tika ai, e pono anō ai tana aro ki te ao Māori, e hīamo katoa ana au ki te kite ko wai atu hoki ka whai ake.”

Ehara i te mea ka oti te panonitanga nui i te pō kotahi, heoi anō, kua whanake te taha ki ngā whakawhanaungatanga ā-iwi mai anō i te nōhanga mautohe o Takaparawhau, otirā, he mana nui tō taua whanaketanga ā-whakareanga, ahakoa pēhea nei te iti, te pōturi rānei. E tūmanako ana a Carlin ki tētahi Aotearoa e whakanuia ai te mātauranga me te reo Māori hei pūkenga, otirā, koia te Aotearoa e pīrangi nei ia hei ao whakatupu i āna tamāhine.

“He rerekē ō aku tamāhine wheako ki te reo me te ao Māori hei tamariki, i ō mātou – he rerekē i ō te kuia, i ō te whānau anō, otirā, kīhai ērā i pai. I āianei nā, e whiti ana te rā, me te manako ia, ka pūmau tonu taua tūāhua.”

Ko te āhua e whakatinanahia ai ngā akoranga ka riro i ia rōpū i te wānanga ki ō rātou wāhi mahi tētahi o ngā wero nui ka oti ana i a rātou te wānanga. Kua takahia e Vodafone tētahi ara e whakaritea ai tētahi anga pakihi e whakarangatira ana i te mātauranga Māori, mai anō i tana whakarewa i tana kaupapa here mō te whakarangatira i te Tiriti i tērā tau, heoi, arā tonu ngā mahi hei whakatutuki ake.

He mea whakaawe nā Te Kaa, nā Thaigan i whakatakoto tāna anō mānuka kia nui ake te whakaruruhautia o te Māori ki te rāngai hangarau.

“Kua kaha titia ngā mātāpono o te whanaungatanga me te manaakitanga ki taku ngākau, me te aha, e hiahia nei au ki te mahi tahi ki taku whānau, ki aku hoa mahi, ki aku hoa kē atu anō, e whanake ai, e pai ake anō ai taku whakatinana i ētahi o aua mātāpono,” ko tā Thaigan.

“Ka ū ahau ki te whakarite i tētahi hōtaka mā ngā kaipūkaha Māori, ka mutu, ka whakapau kaha ahau ki tēnei hei ngā hāora i waho atu o te mahi.” 

Jason Paris, Vodafone CEO (Photography: Zico O’Neill-Rutene)

Ka ora tonu i tēnei tētahi tikanga whakaruruhau, whakawhanake pūkenga anō i te whare o Vodafone. Ko tētahi kaupapa pēnei nō nā tata nei ko te tuku i ngā kaiārahi Māori, i ngā kaiārahi Pasifika hoki e mahuta ake ana, ki te kaupapa o Kāwai, he akoranga whakawhanake rangatira e whakahaerehia ana e ngā hoa mōwaho, e Indigenous Growth Ltd. Kua whakaritea hoki tētahi hōtaka whakangungu pia me Te Rūnanga o Ngāi Tahu hei wāhi nō tētahi piringa hoa rautaki i mana i te tau 2020, me ana whāinga matarua kia kaha ake ngā hononga ā-matihiko i waenga i te iwi, kia hanga kanorau ake hoki te rāngai hangarau.

Ki a Precious, ko ngā mahi pēnei i ēnei he wāhi nō te ānga whakamua o te whai māramatanga ki te ahurea Māori, o te mātauranga Māori anō. Heoi, hei tāna, ko te ānga whakamua nei, me he tārere, ehara i te ānau pere. Pēnei tonu i te pararē o ngā reo whakahē o te iti huri noa i te motu mō te tohe kia whai tūru Māori ai ki ngā kaunihera, he nui tonu ngā wā e ātetehia ai te kokenga.

“Kua tupu mārika te hiahia o Tūmatanui ki te ahurea Māori, heoi, ka māmā noa te pēhia whakamurihia atu o taua hiahia. Ka pēhia tonutia atu, nā reira ko tā tātou he tō mai i te rahi ki tēnei taha o te tārere kia kore ai e tawhiti tana piu whakamuri.”

E tūmanako ana a Te Kaa ko te kāhui kua puta kē ō rātou ihu i tēnei wānanga, otirā, ko te kāhui nei e nui haere ana, hei whakapakari i te ānga whakamua o te tārere, kia piu tawhiti ai ki mua. E mātau ana a Precious, mā te tika me te pono o te aro ki te ao Māori e pakari ake ai ā tātou pakihi.

“Ka nui ake te hunga e ngākaunui ana ki te ahurea Māori, ka iti iho te hunga e whai nei kia turakina mātou, ka nui ake hoki te hunga e whai nei kia angitu te Māori – inā hoki, ka angitu ana te Māori, ka angitu ana ko Aotearoa.”

This story was translated by Pae Tū Ltd.

Keep going!